توسعه خوشه های کسب و کار

معرفی مفاهیم و مدلهای توسعه ای مرتبط

خوشه کسب‌وکار: خوشه کسب‌وکار به واحدهای کسب‌وکارمتمرکز در یک منطقه جغرافیائی که با همکاری و تکمیل فعالیت‌های یکدیگر، محصولات و یا خدمات مشابه و یا مشترکی را تولید و ارائه کرده و از چالش‌ها و فرصت‌های مشترکی نیز برخوردارند، اطلاق می‌شود. خوشه‌های کسب‌وکار می توانند در هریک اززیربخشهای تولیدی، صنعتی، خدماتی، کشاورزی، هنری و صنایع دستی فعال باشند. حمایت های موضوع این سند فقط شامل کسب‌وکارهایی است که ذیل خوشه‌های کسب‌وکار فعالیت می نمایند و برای آن‌ها پروژه توسعه خوشه‌ای توسط سازمان کارگزار توسعه خوشه تعریف شده باشد.

کسب‌وکارهای خرد،کوچک و متوسط: کسب و کارهای کمتر از 10 نفر کارکن بنگاه‌های خرد، بنگاه های کمتر از 50 نفر کارکن بنگاه‌های کوچک و بنگاه‌های بیش از 50 تا 150 نفر کارکن را بنگاه‌های متوسط می گویند.

زنجیره ارزش خوشه کسب‌وکار: به زنجیره فعالیت های ارزش آفرین قابل انجام از مرحله شکل گیری تا طراحی، تولید، انبارش، حمل و نقل، بازاریابی، فروش و مصرف یک کالا یا خدمت زنجیره ارزش در یک خوشه کسب‌وکار گفته می‌شود. توسعه خوشه کسب‌وکار مستلزم توسعه تمامی حلقه های زنجیزه ارزش است.

شبکه کسب‌وکار: به مجموعه ای از واحدهای کسبوکار اطلاق میشود که برای مواجهه با مشکلی مشترک و یا استفاده از فرصتی مشترک با هم همکاری نمایند. شبکه ها به دو شکل ثبت شده و ثبت نشده وجود دارند .شبکه ها معمولاً به صورت ثبت نشده شکل گرفته ودر صورت اقتضا در قالب انجمن، تعاونی، کنسرسیوم، شرکت سهامی و ... ثبت میشوند.

شبکه فراگیر: به شبکه بزرگ حاصل از ائتلاف و همکاری شبکه‌های متعدد موجود در یک خوشه اطلاق می شود که می تواند در درازمدت نقش رهبری و نمایندگی خوشه را ایفا نماید.

ارائه دهندگان خدمات توسعه کسب و کار: شخصیت های حقیقی یا حقوقی هستند که خدمات مورد نیاز بنگاههای تولیدی درون خوشه ها را در حوزه های متعدد کسب و کار از جمله تأمین مواد اولیه، تأمین مالی، بهبود منابع انسانی، بهبود فناوری، بازاریابی و ... ارائه می نمایند.

توسعه خوشه‌های کسب‌وکار: فرایندی 3 تا 5ساله است که طی آن ظرفیتهای موجود در خوشه، از طریق توانمندسازی پایا و معطوف به استفاده از فرصتهای محیطی شکوفا می شود. ارتقای سطح سرمایۀ اجتماعی و توسعه و بسط شبکه های کسب وکار در درون خوشه از محوریترین فعالیتها در این فرآیند شناخته می شوند.

شناسایی خوشه‌های کسب‌وکار: فرآیندی را شامل می شود که در نتیجه آن تمامی تجمع های کسب‌وکاری قابل توسعه با استفاده از مدل توسعه خوشه ای، در یک منطقه ، استان و یا کشور شناسایی و احصا می شود و بر اساس آن اطلاعات اولیه و پایه در خصوص خوشه‌های موجود گردآوری می شود. به خوشه‌هایی که در نتیجه این فرآیند شناسایی می شوند، اصطلاحا خوشه‌های شناسایی شده گفته می شود.

امکانسنجی توسعه خوشه‌های کسب‌وکار: به فرایندی اطلاق می شود که در نتیجه آن توجیه پذیری توسعه یک خوشه شناسایی شده، مشخص می شود. این امکانسنجی از چهار منظر اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و اجرایی صورت می پذیرد. توجیه پذیر بودن توسعه یک خوشه، یکی از شروط اساسی آغاز پروژه توسعه خوشه ای برای آن خوشه محسوب می شود.

پروژه توسعه خوشه‌های کسب‌وکار: بمنظور اجرای فرآیند توسعۀ خوشه، پروژه توسعه خوشه توسط سازمان کارگزار توسعه خوشه با انتخاب عامل توسعه خوشه و در چارچوب یک قرارداد مشخص و در قالب فازهای کلی زیر به اجرا می آید؛ 1- مطالعه شناختی 2- اعتماد سازی 3- تدوین سند برنامه عمل 4- پیاده سازی 5- خروج عامل توسعه. این فازها غیر قابل تفکیک بوده و به عنوان بخشهای اصلی پروژه توسعه خوشه ای محسوب می شوند.

برنامه توسعه خوشه های کسب و کار

فرآیندهای اجرایی مبتنی بر تجارب بین المللی موجود در حوزه توسعه خوشه‌های کسب‌وکار از جمله تجربه سازمان توسعه صنعتی ملل و متحدد (UNIDO) و همچنین تجربه بومی پذیرفته شده در کشور که با محوریت سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران طی بیش از یک دهه گذشته در حال اجراست (مستند در آیین نامه توسعه خوشه‌های کسب‌وکار این سازمان) گام ها و مراحل اصلی در پیاده سازی برنامه توسعه خوشه‌های کسب‌وکار به شرح زیر است.

1- تشکیل کمیته استانی توسعه خوشه‌های کسب‌وکار

2- شناسایی و اولویت بندی خوشه‌های کسب‌وکار

3- انجام مطالعات امکانسنجی برای خوشه‌های شناسایی شده متناسب با اولویت ها

4- اجرای پروژه توسعه خوشه ای برای خوشه‌های دارای توجیه( این مرحله در طول یک بازه زمانی 3 تا 5 ساله و با طی فرایند زیر قابل انجام است:

     4-1-انتخاب تیم عاملیت و نظارت

     4-2- تشکیل شورای راهبری توسعه خوشه

     4-3- انجام مطالعه شناختی و اعتماد سازی

     4-4- تدوین برنامه عمل

     4-5- پیاده سازی برنامه‌های عمل

     4-6- نظارت و کنترل

     4-7- واگذاری مسئولیت توسعه خوشه از عامل توسعه خوشه به نهاد هماهنگ کننده پس از حصول خوشه به خود اتکایی لازم ( بر اساس شاخص پایایی توسعه خوشه).

مشوق ها و حمایت ها
ردیف بودجه ملی برای برنامه توسعه خوشه های کسب  و کار
وجود دستورالعمل مجزا (‌ذیل آیین نامه توسعه خوشه های کسب و کار) برای حمایت های ویژه از برنامه خوشه های کسب و کار که بر اساس آن:
* سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران باید همه ساله اعتبارات ویژه ای را برای حمایت از برنامه توسعه‌ی خوشه‌ای در سطح ستاد و استانها در نظر گیرد.
* شرکت شهرک‌های صنعتی استان در صورت فعال بودن برنامه‌های توسعه‌ی خوشه ای و وجود تقاضا از طرف خوشه‌ها در استان می تواند تا 50 درصد از بودجه مربوط به تورهای خود را به تورهای تنظیم شده در برنامه توسعه خوشه‌ها اختصاص دهد.
* شرکت شهرک‌های صنعتی استان در صورت فعال بودن برنامه‌های توسعه‌ی خوشه ای و وجود تقاضا از طرف خوشه‌ها در استان می تواند تا 50 درصد از بودجه مربوط به دوره‌های آموزشی خود را به دوره آموزشی تنظیم شده در برنامه توسعه‌ی خوشه‌ها اختصاص دهد.
* شرکت شهرک‌های صنعتی استان در صورت فعال بودن برنامه‌های توسعه‌ی خوشه ای و وجود تقاضا از طرف خوشه‌ها در استان می تواند تا 50 درصد از منابع اعتباری و وام‌های قابل تخصیص خود در طرح کمکهای فنی و اعتباری، طرح تجدید ساختار و نوسازی صنایع و..... را به طرح‌های معرفی شده ذیل برنامه توسعه خوشه‌ها اختصاص دهد.
* شرکت شهرک‌های صنعتی استان در صورت فعال بودن برنامه‌های توسعه‌ی خوشه ای و وجود تقاضا از طرف خوشه‌ها در استان، در احداث شهرک‌های تخصصی با اولویت احداث شهرکها برای خوشه‌ها اقدام نماید.  
* شرکت شهرک‌های صنعتی استان در حمایت از پایان نامه‌های دانشجویی، پایان نامه‌های مرتبط با خوشه‌های کسب‌وکار را در اولویت قراردهد.
* شرکت شهرک ‌های صنعتی استان در حمایت از انجام پروژه‌های تحقیقاتی، پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با خوشه‌های کسب‌وکار را در اولویت قراردهد.